Άρης. Ο θεός του πολέμου

Ως θεός του πολέμου και της ωμής βίας, ο Άρης ήταν ανήλεος, μανιασμένος και για το κακό φτιαγμένος (Ε 831) (τοῦτον μαινόμενον, τυκτὸν κακόν, ἀλλοπρόσαλλον,). Ήταν παρών σε όλα τα πεδία μαχών, είτε πεζός φορώντας την αστραφτερή πανοπλία του, είτε πάνω στο άρμα του με τα χρυσοχαλινάτα άλογα (Ε 358) (πολλὰ λισσομένη χρυσάμπυκας ᾔτεεν ἵππους·). Σύμβολα του ήταν το δόρυ και ο αναμμένος πυρσός.

Η λατρεία του Άρη

ο Άρης συμβόλιζε τη βία και την αδάμαστη φύση του πολέμου. Δεν ήταν δημοφιλής στην αρχαία Ελλάδα και δεν είχε μεγαλοπρεπείς ναούς. Η λατρεία του ήταν διαδεδομένη στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στη Σπάρτη, στο Άργος και τη Μαντίνεια.

Επικλήσεις και παρωνύμια

Άφνειος

- Ο θεός της αφθονίας. Έξω από την Τεγέα υπήρχε ιερό του Αφνειού Άρη. Σύμφωνα με το μύθο (Αρκαδικά VIII 44.7-44.8), ο Άρης συνερεύθηκε με την Αερόπη, κόρη του Κηφέα. Η Αερόπη πέθανε στη διάρκεια του τοκετού. Το νεογέννητο βρέφος όμως σώθηκε, καθώς με τη θέληση του θεού Άρη, έπινε άφθονο γάλα από τους μαστούς της νεκρής μητέρας του.

Γυναικοθοίνας

- Άγαλμα του Άρη Γυναικοθοίνα υπήρχε στην αγορά της αρχαίας Τεγέας. Ο Παυσανίας διασώζει την ιστορία πίσω από αυτή την επωνυμία του θεού στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις (Αρκαδικά VIII 48.4-48.5). Οι γυναίκες της Τεγέας αντιστάθηκαν στην εισβολή των Σπαρτιατών του βασιλιά Χάριλλου και τον συνέλαβαν. Μετά τη μάχη γιόρτασαν τη νίκη τους χωριστά από τους άντρες και θυσίασαν στο θεό Άρη (τὰς γυναῖκας δὲ τῷ Ἄρει θῦσαί τε ἄνευ τῶν ἀνδρῶν ἰδίᾳ τὰ ἐπινίκια καὶ τοῦ ἱερείου τῶν κρεῶν οὐ μεταδοῦναι σφᾶς τοῖς ἀνδράσιν. ἀντὶ τούτων μὲν τῷ Ἄρει γέγονεν ἡ ἐπίκλησις:).

Θηρίτας

- Έξω από τη Σπάρτη στα αριστερά του δρόμου που οδηγούσε στη Θεράπνη υπήρχε ιερό του Άρεως Θηρίτα. Η επωνυμία αυτή όπως μας αναφέρει ο Παυσανίας (Λακωνικά III 19.7-19.8) δεν προέρχονταν από το όνομα της τροφού του, αλλά από τον άγριο (θηριώδη) χαρακτήρα του θεού στη μάχη (δοκεῖν δέ μοι Θηρίτας οὐ διὰ τὴν τροφὸν ἡ ἐπωνυμία τῷ Ἄρει γέγονεν, ὅτι δὲ ἀνδρὶ χρὴ πολεμίῳ καταστάντα ἐς μάχην οὐδὲν ἔτι ἔχειν ἤπιον).

Άρης και Τρωικός Πόλεμος

Η ραψωδία Ε της Ιλιάδας είναι αφιερωμένη στα κατορθώματα του Διομήδη στο πεδίο της μάχης. Ως ένας από τους ανδρειότερους πολεμιστές των Ελλήνων, κατάφερε πολλά πλήγματα στους Τρώες και συγκρούστηκε ακόμα και με τους θεούς που τους υποστήριζαν, όπως την Αφροδίτη και τον Άρη (στ. 825-863).

Ο Διομήδης με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς, η οποία παίρνει τη θέση του Σθένελου ως ηνίοχος στο άρμα του, επιτίθεται με μανία κατά του Άρη. Το ακόντιο του χτύπησε με δύναμη το θεό στην κοιλιά και τον έριξε κάτω. Ο Άρης επέστρεψε στον Όλυμπο βαριά πληγωμένος μέσα σε ένα μαύρο σύννεφο. Εκεί δέχεται τα επικριτικά σχόλια του Δία (Τὸν δ’ ἄρ’ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς/«μή τί μοι ἀλλοπρόσαλλε παρεζόμενος μινύριζε.), αλλά και τη συμπόνια του (στ. 868-906).

Ο Άρης συγκρούστηκε και με τη θεά Αθηνά. Η Αθηνά όμως, ως θεά της σοφίας και της τακτικής, έβγαινε νικήτρια από τις διαμάχες της με το θεό. Ο Όμηρος διηγείται στην Ιλιάδα (Φ 391-417) ένα περιστατικό σύγκρουσης ανάμεσα στους δυο θεούς. Στη μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τρώων στο Σκάμανδρο ποταμό, η Αθηνά μάχονταν στο πλευρό των Ελλήνων και ο Άρης των Τρώων. Ο Άρης όρμησε στην Αθηνά και έριξε το δόρυ του, που διαπέρασε την αιγίδα της. Η Αθηνά, χωρίς να χάσει το θάρρος της, άρπαξε ένα πελώριο βράχο και χτύπησε τον Άρη, ο οποίος σωριάστηκε κάτω. Οι υπόλοιποι θεοί τον χλεύασαν για ακόμα μια φορά και μόνο η Αφροδίτη πήγε κοντά του για να τον βοηθήσει.

Η ίδρυση του Αρείου Πάγου

Ένας αττικός μύθος συνδέει την ίδρυση του Αρείου Πάγου με τον Άρη. Ο Άρης ήταν ζευγαρωμένος με την κόρη του Κέκροπα, Άγραυλο και απέκτησε μαζί της μια κόρη, την Αλκίππη. Ο Παυσανίας (Αττικά I 21.4 και 28.5) αναφέρει ότι ο γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Ευρύτης Αλιρρόθιος βίασε την Αλκίππη κοντά σε μια πηγή μέσα στο τέμενος του Ασκληπιού και ο Άρης τον σκότωσε. Ο Ποσειδώνας συγκάλεσε τότε έκτακτο δικαστήριο των θεών για να καταδικάσει τον Άρη. Οι θεοί συνεδρίασαν σε ένα λόφο κοντά στην Ακρόπολη και αποφάσισαν την αθώωση του Άρη. Έτσι ο λόφος ονομάστηκε Άρειος Πάγος και από τότε όλες οι ποινικές υποθέσεις των Αθηνών εκδικάζονταν εκεί.

[28.5] ἔστι δὲ Ἄρειος πάγος καλούμενος, ὅτι πρῶτος Ἄρης ἐνταῦθα ἐκρίθη, καί μοι καὶ ταῦτα δεδήλωκεν ὁ λόγος ὡς Ἁλιῤῥόθιον ἀνέλοι καὶ ἐφ᾽ ὅτῳ κτείνειε. κριθῆναι δὲ καὶ ὕστερον Ὀρέστην λέγουσιν ἐπὶ τῷ φόνῳ τῆς μητρός·

Ορφικός ύμνος προς τον Άρη