Εκάτη. Η θεά της μαγείας

Η λατρεία της Εκάτης ξεκίνησε από τα παράλια της Μικράς Ασίας και τη Σαμοθράκη. Το Ιερό των Μεγάλων Θεών ήταν αφιερωμένο σε αυτήν. Στη Μίλητο υπήρχε επιγραφή προς τιμή της στο ιερό του Δελφίνιου Απόλλωνος. Επίσης στην Αίγινα πίστευαν, ότι η λατρεία της Εκάτης προήλθε από τον Ορφέα (Παυσανίας, Κορινθιακά II 30.2). Η Εκάτη ήταν σημαντική θεότητα και για τους Ορφικούς. Ο Ορφικός Ύμνος στην Εκάτη φανερώνει τη σπουδαία θέση που κατείχε στη θρησκευτική ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Με την πάροδο των αιώνων, η λατρεία της πέρασε στη νότια Ελλάδα.

[30.2] θεῶν δὲ Αἰγινῆται τιμῶσιν Ἑκάτην μάλιστα καὶ τελετὴν ἄγουσιν ἀνὰ πᾶν ἔτος Ἑκάτης, Ὀρφέα σφίσι τὸν Θρᾷκα καταστήσασθαι τὴν τελετὴν λέγοντες. τοῦ περιβόλου δὲ ἐντὸς ναός ἐστι, ξόανον δὲ ἔργον Μύρωνος, ὁμοίως ἓν πρόσωπόν τε καὶ τὸ λοιπὸν σῶμα. Ἀλκαμένης δὲ ἐμοὶ δοκεῖν πρῶτος ἀγάλματα Ἑκάτης τρία ἐποίησε προσεχόμενα ἀλλήλοις, ἣν Ἀθηναῖοι καλοῦσιν Ἐπιπυργιδίαν: ἕστηκε δὲ παρὰ τῆς Ἀπτέρου Νίκης τὸν ναόν.

Το όνομα της ήταν το θηλυκό του Έκατος, παλιού επιθέτου του Απόλλωνα. Εκάτη ήταν αυτή που λάμπει μακριά στα βάθη του ουρανού ή εκείνη που στέλνει από μακριά το φως της.

Η λατρεία τηςΕκάτης

Επικλήσεις και παρωνύμια

Επιπυργιδία

- Υπήρχε άγαλμα της Εκάτης στα Προπύλαια της Ακρόπολης, κοντά στο ναό της Αθηνάς Νίκης.

Φωσφόρος

- Αυτή που φέρει το φως.

Κουροτρόφος

- Η προστάτιδα των βρεφών.

Χθονία

- Για την ικανότητα της να πηγαίνει στον Κάτω Κόσμο.

Ενοδία

- Η προστάτιδα των οδών. Στην Αίγινα γίνονταν τελετές προς τιμή της Ενοδίας Εκάτης.

Βριμώ

- Η οργιζόμενη θεά.

Κραταιίς

- Η θεά με την υπερβολική δύναμη και ορμή.

Βενδίδα

- Η πένθιμη θεά που λατρεύονταν στη Θράκη στα βάθη των σπηλαίων.

Η τρίμορφος Εκάτη

Η Εκάτη ταυτίζονταν με τη θεά Άρτεμη. Ο Αισχύλος στο έργο του Ικέτιδες (στ. 675) αναφέρει την Άρτεμη - Εκάτη ως προστάτιδα του τοκετού των γυναικών. Η σημαντικότερη όμως ταύτιση των δυο θεοτήτων βρίσκεται στη λατρεία της Σελήνης. Σε πολλές καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις η Εκάτη παρουσιάζεται με τρεις μορφές (τρίμορφος Εκάτη), που συμβολίζουν τις τρεις διαφορετικές όψεις του φεγγαριού στις τρεις φάσεις του. Στο τέλος κάθε μήνα, πριν την εμφάνιση της νέας Σελήνης, έβαζαν στα αγάλματα της θεάς τρόφιμα, όπως ψάρια, αυγά, τυρί που λέγονταν Εκαταία ή Εκάτης δείπνα.

Η Εκάτη ταυτίζονταν επίσης και με την Περσεφόνη. Γι' αυτό την αποκαλούσαν χθόνια, όταν βρίσκονταν στον κάτω κόσμο. Ο Λουκιανός στον Μένιππο αποκαλεί την Εκάτη "βασίλισσα της νύχτας και φοβερή Περσεφόνη". Σε διάφορα αγγεία παρουσιάζεται η Εκάτη δίπλα στην Περσεφόνη και τον Πλούτωνα. Για τους προληπτικούς στην αρχαία Ελλάδα ήταν θεά της μαγείας και των φαντασμάτων. Προστάτευε τη μαγεία σε όλες τις μορφές της. Δίδαξε στη Μήδεια όλα τα μυστικά της μαγείας, όπως αναφέρει ο Ευρυπίδης στο ομώνυμο έργο του. Ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του Βάτραχοι (στίχοι 288-294) αναφέρει την Έμπουσα, το μυθικό πλάσμα της Εκάτης, που άλλαζε μορφές και εμφανίζονταν τις νύχτες.

ΞΑ. καὶ μὴν ὁρῶ νὴ τὸν Δία θηρίον μέγα.
ΔΙ. ποῖόν τι; ΞΑ. δεινόν. παντοδαπὸν γοῦν γίγνεται·
τοτὲ μέν γε βοῦς, νυνὶ δ᾽ ὀρεύς, τοτὲ δ᾽ αὖ γυνὴ
ὡραιοτάτη τις. ΔΙ. ποῦ ᾽στι; φέρ᾽ ἐπ᾽ αὐτὴν ἴω.
ΞΑ. ἀλλ᾽ οὐκέτ᾽ αὖ γυνή ᾽στιν, ἀλλ᾽ ἤδη κύων.
ΔΙ. ἔμπουσα τοίνυν ἐστί. ΞΑ. πυρὶ γοῦν λάμπεται
ἅπαν τὸ πρόσωπον. ΔΙ. καὶ σκέλος χαλκοῦν ἔχει;

Ορφικός ύμνος προς την Εκάτη