Η λατρεία της Ήρας
Η λατρεία της Ήρας είχε ως κύριο κέντρο την πόλη του Άργους, όπου βρισκόταν και ένας μεγαλοπρεπής ναός. Στο Ηραίο του Άργους υπήρχε το ωραιότερο άγαλμα της Ήρας, έργο του γλύπτη Πολύκλειτου. Ήταν χρυσελεφάντινο και αποτελούσε ένα θαύμα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Η θεά κρατούσε στο ένα χέρι της το σκήπτρο και στο άλλο το ρόδι. Στο διάδημα της παριστάνονταν οι Ώρες και οι Χάριτες.
Στην Ολυμπία, δίπλα στο ναό του Δία, υπήρχε επίσης ένας ναός της Ήρας, το Ηραίο. Εκεί τιμούσαν τη θεά με διάφορα επίθετα, όπως Ιππία, Αμμωνία και Ολυμπία. Στη Σπάρτη τιμόταν ως Αργεία και Αιγοφάγος.
Όπως αναφέρει ο Παυσανίας στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις (Αρκαδικά VIII 22.2), η Ήρα ήταν η θεά του παλιού μητριαρχικού τύπου. Η προέλευση της λατρείας της βρίσκεται στους πελασγικούς πληθυσμούς, σαν μια θεότητα της φύσης και της γονιμότητας. Πριν τη σύνδεση της με το Δία, η θεά αντανακλούσε στις τοπικές λατρείες τα τρία στάδια της ζωής μιας γυναίκας. Την παρθένα (παιδί), την ολοκληρωμένη (τελεία) και τη χωρισμένη γυναίκα (χήρα). Όταν παντρεύτηκε το Δία έγινε η Ήρα Τελεία.
[22.2] ἐν δὲ τῇ Στυμφάλῳ τῇ ἀρχαίᾳ Τήμενόν φασιν οἰκῆσαι τὸν Πελασγοῦ καὶ Ἥραν ὑπὸ τοῦ Τημένου τραφῆναι τούτου καὶ αὐτὸν ἱερὰ τῇ θεῷ τρία ἱδρύσασθαι καὶ ἐπικλήσεις τρεῖς ἐπ' αὐτῇ θέσθαι: παρθένῳ μὲν ἔτι οὔσῃ Παιδί, γημαμένην δὲ [ἔτι] τῷ Διὶ ἐκάλεσεν αὐτὴν Τελείαν, διενεχθεῖσαν δὲ ἐφ' ὅτῳ δὴ ἐς τὸν Δία καὶ ἐπανήκουσαν ἐς τὴν Στύμφαλον ὠνόμασεν ὁ Τήμενος Χήραν. τάδε μὲν ὑπὸ Στυμφαλίων λεγόμενα οἶδα ἐς τὴν θεόν:
Γιορτές προς τιμή της θεάς
1. Ηραία
Προς τιμή της Ήρας γίνονταν στο Άργος τα Ηραία. Μια γιορτή στην οποία τιμούσαν τον ιερό γάμο της Ήρας με το Δία. Τελούνταν στην αρχή της άνοιξης σε τρεις ναούς της πόλης. Ο πρώτος ναός βρισκόταν στο δρόμο για την ακρόπολη κοντά στο στάδιο που γίνονταν οι αγώνες της γιορτής. Ο δεύτερος ναός ήταν στην πόλη, από τον οποίο ξεκινούσε η πομπή προς τον τρίτο ναό μεταξύ Μυκηνών και Άργους. Στην πομπή συμμετείχαν επίλεκτοι ένοπλοι έφηβοι με επικεφαλής το νικητή των αγώνων. Ακολουθούσαν οι Ιέρειες της Ήρας, ενώ η Αρχιέρεια ερχόταν πάνω σε άρμα που το έσερναν δυο λευκά βόδια. Μετά ακολουθούσε ο Ιερός Γάμος που ήταν αναπαράσταση του Θείου Γάμου. Το ξόανο της θεάς στολίζονταν με τα πέπλα και τα κοσμήματα νύφης. Μαζί με την Ήρα, απέδιδαν τιμές και στο θεό Διόνυσο.
Δυο ύμνοι προς την Ήρα
Ορφικός ύμνος
Ήρας θυμίαμα, αρώματα
Κυανέοις κόλποισιν ἐνημένη, ἀερόμορφε,
Ἥρα παμβασίλεια, Διὸς σύλλεκτρε μάκαιρα,
ѱυχοτρόφους αὔρας ѳνητοῖς παρέχουσα προσηνεῖς,
ὄμβρων μὲν μήτηρ, ἀνέμων τροφέ, παντογένεѳλε·
χωρὶς γὰρ σέѳεν οὐδὲν ὅλως ζωῆς φύσιν ἔγνω·
κοινωνεῖς γὰρ ἅπασι κεκραμένη ἠέρι σεμνῶι·
πάντων γὰρ κρατέεις μούνη πάντεσσί τ' ἀνάσσεις
ἠερίοις ῥοίζοισι τινασσομένη κατὰ χεῦμα.
ἀλλά, μάκαιρα ѳεά, πολυώνυμε, παμβασίλεια,
ἔλѳοις εὐμενέουσα καλῶι γήѳοντι προσώπωι.
Μετάφραση
Καθισμένη σε γαλάζιους κόλπους, αερόμορφη
συ Ήρα πού είσαι βασίλισσα των πάντων, μακαρία σύζυγος του Διός,
προσφέρεις στους ανθρώπους ήπιες αύρες, πού τρέφουν τις ψυχές
είσαι μητέρα των βροχών, τροφός των ανέμων, έχεις γεννήσει τα πάντα.
Διότι χωρίς εσένα κανένα γενικώς πλάσμα δεν γνωρίζει τη φύση της ζωής
διότι συμμετέχεις σε όλα συγκερασμένη με τον σεβαστό αέρα.
Διότι μόνη εσύ είσαι κυρίαρχος όλων καί όλων είσαι βασίλισσα
καί με αέρινες ορμητικές κινήσεις λούζεσαι στα νερά.
Αλλά συ ή μακαρία θεά πού έχεις πολλά ονόματα και είσαι ή βασίλισσα πάντων
είθε να μας έρθεις ευμενής με ωραίο χαρούμενο πρόσωπο.
Ομηρικός ύμνος
Αρχαίο κείμενο
Ἥρην ἀείδω χρυσόθρονον, ἣν τέκε Ῥείη,
ἀθανάτων βασίλειαν, ὑπείροχον εἶδος ἔχουσαν,
Ζηνὸς ἐριγδούποιο κασιγνήτην ἄλοχόν τε,
κυδρήν, ἣν πάντες μάκαρες κατὰ μακρὸν Ὄλυμπον
ἁζόμενοι τίουσιν ὁμῶς Διὶ τερπικεραύνῳ.
Μετάφραση
Την Ήρα υμνώ τη χρυσόθρονη, που η Ρέα τη γέννησε
την αθάνατη βασίλισσα, που έχει υπέροχη όψη,
την ένδοξη αδελφή και ομόκοιτη του βροντερού Ζηνός
που όλοι οι μάκαρες Θεοί στον μακρόν Όλυμπο
σεβόμενοι τιμούν μαζί με τον Τερπικέραυνο Δία.