Ζευς. Ο πατέρας θεών και ανθρώπων

Η γέννηση του Δία

Σύμφωνα με το μύθο, ο Κρόνος θα έχανε το θρόνο του κόσμου από ένα παιδί του και για να το αποφύγει, κατάπινε κάθε παιδί που γεννούσε η σύζυγος του Ρέα. Στη Θεογονία του (στίχοι 477-484) ο Ησίοδος περιγράφει την αγωνιώδη προσπάθεια της Ρέας να σώσει τον Δία. Ύστερα από συμβουλή της Γαίας, πήγε στη Κρήτη για να γεννήσει το γιο της και να το προφυλάξει από τον Κρόνο. Όταν ο Δίας γεννήθηκε στη Λύκτο, η Ρέα τον έκρυψε σε μια σπηλιά στο όρος Αιγαίο και έδωσε στον σύζυγο της να καταπιεί μια πέτρα. Η Λύκτος ήταν η μεγαλύτερη πόλη της ανατολικής Κρήτης και το Αιγαίο όρος ταυτίζεται με το όρος Δίκτη στο νομό Λασιθίου.

Πέμψαν δ᾽ ἐς Λύκτον, Κρήτης ἐς πίονα δῆμον,
ὁππότ᾽ ἄρ᾽ ὁπλότατον παίδων τέξεσθαι ἔμελλε,
Ζῆνα μέγαν· τὸν μέν οἱ ἐδέξατο Γαῖα πελώρη
Κρήτῃ ἐν εὐρείῃ τραφέμεν ἀτιταλλέμεναί τε.
Ἔνθα μιν ἷκτο φέρουσα θοὴν διὰ νύκτα μέλαιναν
πρώτην ἐς Λύκτον· κρύψεν δέ ἑ χερσὶ λαβοῦσα
ἄντρῳ ἐν ἠλιβάτῳ, ζαθέης ὑπὸ κεύθεσι γαίης,
Αἰγαίῳ ἐν ὄρει πεπυκασμένῳ ὑλήεντι.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης περιγράφει στο έργο του Ιστορική Βιβλιοθήκη (βιβλίο Ε 5.70) την ανατροφή του Δία. Η Ρέα ανέθεσε στις Νύμφες του βουνού Αδράστεια και Ίδη να μεγαλώσουν το βρέφος και έβαλε τους Κουρήτες να καλύπτουν το κλάμα του, χτυπώντας δυνατά τις ασπίδες τους. Οι Νύμφες έβαλαν το νεογέννητο Δία σε μια χρυσή κούνια και του έδιναν μέλι και γάλα. Καθώς ο Δίας μεγάλωνε, πήγαινε κάτω από την γίδα Αμάλθεια και τη βύζαινε. Παίζοντας μαζί της, έσπασε από απροσεξία ένα από τα κέρατα της και λυπημένος γι' αυτή την πράξη του, προίκισε το σπασμένο κέρατο με μαγικές ιδιότητες. Το κέρατο έμεινε γνωστό ως "Κέρας της Αμάλθειας" και συμβολίζει την αφθονία των αγαθών και την ευημερία των ανθρώπων. Όταν η Αμάλθεια πέθανε, ο Δίας έφτιαξε από το δέρμα της την αιγίδα, το πιο σημαντικό όπλο του στην Τιτανομαχία.

Η γέννηση του Δία στην Κρήτη φανερώνει την αρχική προέλευση του υπέρτατου θεού των Ελλήνων. Ο Δίας λεγόταν από τη βρεφική του ηλικία Κρηταγενής. Μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, συγχωνεύτηκε με τη λατρεία διαφόρων τοπικών θεοτήτων και πήρε τη μορφή του ελληνικού Δία. Στην Κρήτη ήταν ουράνιος και χθόνιος θεός ταυτόχρονα. Η μητέρα του Ρέα ταυτίζονταν με τη μεγάλη γυναικεία θεότητα της Μικράς Ασίας, τη Φρυγική Κυβέλη. Έτσι και ο Δίας ταυτίζονταν με το φρυγικό θεό Άττι. Ήταν ένας θεός που γεννιέται και πεθαίνει. Δίπλα στο σπήλαιο που γεννήθηκε ο Δίας υπήρχε και ο τάφος του. Αυτό συμβόλιζε την ετήσια εξαφάνιση και ανάσταση της φυτικής ζωής στους κόλπους της Φύσης.

Η λατρεία του Δία

Επικλήσεις και παρωνύμια

Όμβριος και Μαιμάκτης

- κύριος των μετεωρολογικών φαινομένων.

Ύπατος, Υπέρτατος, Κορυφαίος, Επόπτης

Κτήσιος

Όρκιος και Πίστιος

- προστάτης του νόμου και του λόγου που σφραγίστηκαν με όρκο.

Μοιραγέτης

- εκείνος που καθόριζε τη μοίρα, το πεπρωμένο του ανθρώπου.

Μειλίχιος

- ο πράος και γλυκός θεός, που δεχόταν τις προσευχές των ανθρώπων.

Έρκειος και Εφέστιος

- ο προστάτης του σπιτιού και της οικογένειας.

Γαμήλιος

- ο προστάτης του γάμου.

Φίλιος

- θεός της φιλίας. Είχε ναό στη Μεγαλόπολη.

Πολιεύς

- ο θεϊκός κύριος της πόλης-κράτους.

Σωτήρας και Ελευθέριος

- προστάτης της ελευθερίας και της ύπαρξης της πόλης.

Ικέτης και Φύξιος

- προστάτευε τους φυγάδες που ζητούσαν άσυλο και προστασία.

Ξένιος

- προστάτης των ξένων που ζούσαν ως φιλοξενούμενοι σε μια πόλη.

Μετοίκιος

- προστάτης των ξένων που ζούσαν ως μέτοικοι στην Αθήνα.

Καθάρσιος

- θεός εξαγνιστής των ενόχων δολοφονίας. Είχε βωμό στην Ολυμπία.

Ζαγρέας

Μυστηριακή μορφή του Δία ήταν ο Ζαγρέας. Αποτελούσε κεντρικό πρόσωπο στην Ορφική Θεογονία. Σύμφωνα με τους Ορφικούς, ο Δίας έσμιξε με τη Δήμητρα και απέκτησε την Περσεφόνη, κόρη με δυο πρόσωπα, κέρατα και τέσσερα μάτια. Κατόπιν, έσμιξε και με αυτή και απέκτησε ένα βρέφος με κέρατα, τον Ζαγρέα. Ο Δίας τον προόριζε για διάδοχο του και του έδωσε το σκήπτρο, τον κεραυνό και τη βροχή. Φύλακες του βρέφους όρισε τους Κουρήτες και τον Απόλλωνα, που το έκρυψαν στον Παρνασσό. Η Ήρα έμαθε που ήταν κρυμμένος ο Ζαγρέας και έστειλε τους Τιτάνες να τον εξοντώσουν. Ο Ζαγρέας για να ξεφύγει άρχισε να αλλάζει μορφές. Έγινε βρέφος, νεαρός έφηβος, Κρόνος, φίδι με κέρατα, Δίας, άλογο, τίγρη και ταύρος. Όταν μεταμορφώθηκε σε ταύρο, τον έπιασαν οι Τιτάνες, τον κομμάτιασαν και έφαγαν ένα μέρος του. Ο Απόλλωνας ύστερα μάζεψε τα κομμάτια και τα έκρυψε στους Δελφούς. Η καρδιά του όμως είχε μείνει ανέπαφη. Τη μάζεψε ο Δίας και την πρόσφερε στη Σεμέλη, διαλυμένη σε ποτό. Εκείνη έμεινε έγκυος και γέννησε το Ζαγρέα για δεύτερη φορά, ως Διόνυσο. Έτσι ο Ζαγρέας έγινε και μυστηριακή μορφή του Διονύσου.

Τα παιδιά του Δία

Ο Δίας ήταν ο πατέρας πολλών φημισμένων ηρώων της ελληνικής μυθολογίας. Από την Αλκμήνη απέκτησε τον Ηρακλή. Η Αλκμήνη ήταν κόρη του Ηλεκτρύωνα και σύζυγος του Αμφιτρύωνα. Στην Αθήνα υπήρχε βωμός προς τιμή της εντός του ναού του Ηρακλή.

Με τη Λήδα, κόρη του Θεστιού, απέκτησε την Ελένη και τους Διόσκουρους Κάστορα και Πολυδεύκη. Η Ελένη είναι η γνωστή "ωραία" Ελένη του Τρωικού Πολέμου. Οι Διόσκουροι ήταν για τους Έλληνες η προσωποποίηση της εντιμότητας, γενναιότητας, τόλμης και αρετής.

Από την Ευρώπη, κόρη του βασιλιά της Φοινίκης Αγήνορα και της Τηλέφασσας, απέκτησε τρεις γιους. Τους Μίνωα, Ραδάμανθυ και Σαρπηδόνα. Ο Μίνωας έγινε αργότερα βασιλιάς της Κρήτης και κατοικούσε στο παλάτι του στην Κνωσσό. Ο Ραδάμανθυς έφτιαξε τους νόμους στην Κρήτη και μετά το θάνατο του, έγινε ένας από τους δικαστές του Άδη.

Με την Ιω, κόρη του βασιλιά του Άργους Ίναχου, απέκτησε τον Έπαφο. Ο Έπαφος έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου και ίδρυσε πολλές πόλεις. Παντρεύτηκε την κόρη του Νείλου Μέμφιδα και απέκτησε μια κόρη, τη Λιβύη. Τέλος, με τη Δανάη, κόρη του βασιλιά του Άργους Ακρίσιου, απέκτησε τον Περσέα. Ο Περσέας έγινε βασιλιάς της Τίρυνθας και ίδρυσε αργότερα τις Μυκήνες.

Γιορτές προς τιμή του θεού

1. Διάσια

Τα Διάσια ήταν γιορτή των Αθηναίων προς τιμή του Μειλίχιου Δία. Ο Μειλίχιος Δίας ήταν χθόνια θεότητα με μορφή φιδιού που προϋπήρχε της λατρείας του Ολύμπιου Δία. Ήταν το φίδι που προστάτευε τις οικίες των κατοίκων. Η γιορτή τελούνταν μετά τα Ανθεστήρια στο ναό του Δία στον Ιλισό ποταμό έξω από τα τείχη της πόλης. Στη διάρκεια της γιορτής θυσίαζαν χοίρους και γίνονταν προσφορές προϊόντων. Οι θυσίες είχαν σκοπό την εξιλέωση και αποτροπή. Απευθύνονταν στις χθόνιες θεότητες και στα πνεύματα των ηρώων.

Ορφικός ύμνος προς τον Δία